یازدهمین همایش سالانه بانکداری نوین و نظام‌های پرداخت با موضوع اصلی «زیست بوم بانکداری هوشمند؛ حکمرانی دیجیتال و نظارت فناّورانه» طی دو روز به تاریخ ۵ و ۶ آذرماه ۱۴۰۳ به همت پژوهشکده پولی و بانکی و حمایت بانک مرکزی و شرکت ملی انفورماتیک در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد برگزار شد. در این همایش حول محور اصلی، کارگاه‌ها، میزگردها و سخنرانی‌هایی با موضوعاتی نظیر:
- نگرش اکوسیستمی در بانکداری هوشمند، از تبیین تا تکوین
- تحول دیجیتال در نظارت و پایداری مالی
- رمزپول‌ها و دارایی‌های دیجیتال، انتظام بخشی و حکمرانی
- بانکداری هوشمند و روش‌های نوظهور پرداخت
- و بانکداری هوشمند و قوانین بالادستی
برگزار گردید، اما چیزی که مشخص است این است که ارتباط صنعت پرداخت با رشد و رفاه اقتصادی معمولا کمتر مورد توجه جریان اصلی در علم اقتصاد قرار گرفته است. علت این موضوع می‌تواند حاکم بودن مفاهیم بسیار با اهمیتی نظیر توسعه‌ی مالی و رشد فنّاوری در حوزه‌ی مدل‌های رشد اقتصادی دانست، اما بدون شک توسعه‌ی نظام پرداخت نقش غیر قابل انکاری در بهبود رشد اقتصادی دارد. در این میان الکترونیکی شدن خدمات، و توسعه بانکداری دیجیتال و بانکداری الکترونیک؛ یک گام بزرگ در راستای کاهش هزینه‌ها، کاهش مخارج دولت و حتی کنترل قیمت تمام شده محسوب می‌شود.
نتایج بدست آمده از پژوهش‌های محققان بیانگر این موضوع است که استفاده از ابزارهای دریافت و پرداخت دیجیتال و الکترونیکی منجر به کاهش بیشتر هزینه بانک‌ها، و همچنین کاهش قیمت انرژی و کاهش مخارج دولت خواهد شد (سرلک و همکاران،۱۴۰۱). با وجود افزایش استفاده از پایانه‌‌های فروش، و رشد سهم ابزارهای پرداخت نوین مانند درگاه‌های اینترنتی، اپلیکیشن‌های پرداخت موبایلی و موبایل‌بانک‌ها، و حتی توسعه نئوبانک‌ها و چک الکترونیکی در سال‌های اخیر و به ویژه بعد از همه گیری بیماری کرونا؛ هنوز عقب‌ماندگی‌هایی دیده می‌شود.
سیراسینو و گراسیا (۲۰۰۸) نظام پرداخت را زیرساخت‌هایی شامل موسسات، ابزارها، قواعد، فرایندها، استانداردها، و ابزارهای فنی معرفی می‌کنند که به هدف مبادله‌ی ارزش پول بین طرفین برای انجام دادن تعهدات متقابل ایجاد شده‌اند. به عقیده‌ی آنها با مقایسه هزینه‌ی انجام مبادلات و ریسک‌های مرتبط می‌توان زیرساخت‌ها را از حیث کارایی تکنیکی طبقه‌بندی کرد و معیاری از سطح توسعه‌ی نظام پرداخت به‌دست آورد. در واقع یکی از دیدگاه‌های مورد اتفاق صاحب نظران در خصوص طبقه‌بندی سامانه‌های پرداخت، تفکیک آن بر اساس مبلغ هر تراکنش مالی است. تفکیک نسبتا روشنی بین پرداخت‌های خرد اشخاص به یکدیگر برای خرید کالا و خدمات مورد نیاز، و پرداخت‌های کلان تجاری و سرمایه‌گذاری به چشم می‌خورد. به لحاظ مالی، این تفکیک از آن جهت اهمیت دارد که پرداخت‌های خرد علاوه بر این‌که دارای مبلغ پایین‌تری هستند، اهمیت و ریسک آنها در درجه‌ی پایین‌تری قرار گرفته و در صورت بروز مخاطره، احتمال تبدیل آن به ریسک سیستمی اندک است. در سوی دیگر، پرداخت‌های کلان دارای اولویت و حساسیت زمانی بوده و در صورت ایجاد وقفه در انجام آنها، علاوه بر بروز زیان‌های سنگین به طرف‌های مبادله، امکان سرایت مخاطره به طرف‌های ثالث و گسترش ریسک در سطح سیستم پدید می‌آید. مخاطرات سیستمی ناشی از پرداخت‌های کلان به آسانی قابلیت تبدیل به بحران نقدینگی در سطح اقتصاد، قفل شدن فعالیت‌های بانکی و بروز پدیده‌هایی نظیر هراس بانکی (Banking Panic) را دارد (حکیمی،۱۳۸۹).
زیرساخت‌های مناسب صنعت پرداخت برای افزایش کارایی موسسات مالی و بازارهای مالی، جلب اعتماد مصرف کنندگان و تسهیل تعاملات اقتصادی و تجارت کالاها و خدمات ضروری است (حسن و همکاران، ۲۰۱۳). امروزه بانک‌ها، موسسات مالی و شرکت‌های پرداخت برای ادامه‌ی حیات اقتصادی خود، ملزم به اتخاذ روش‌های خدمات الکترونیکی و دیجیتال به منظور رقابت بیشتر، کاهش هزینه‌های عملیاتی، افزایش سودآوری، بهبود کیفیت خدمات و ایجاد تجربه مشتری مثبت هستند.
از طرف دیگر با توجه به نقش بسزایی که دولت در تأمین بودجه زیرساخت ارتباطی و پذیرش دیجیتالی کشور دارد، نمی‌توان از نقش تعیین‌کننده دولت در فراهم شدن بستر رشد، پیشرفت و اجرای بانکداری هوشمند و زیرساخت‌های پرداخت به سادگی گذشت. قطع به یقین فراهم کردن بستر مناسب برای بهره‌مندی از خدمات برخط (آنلاین)، و مالی و بانکی هوشمند در پهنه گسترده دولت الکترونیک؛ قدم بزرگ و مؤثری از سوی دولت خواهد بود که آثار مثبت آن به لحاظ کمی و کیفی در یک زنجیره کاملا متصل به‌هم، از سوی دولت، بانک‌ها، شرکت‌های ارائه کننده خدمات پرداخت (PSPها) و مردم در خدمات ارائه شده و دریافت شده تشخیص داده خواهد شد. یکی دیگر از مزیت‌های استفاده از خدمات الکترونیک و دیجیتال، شفافیت عملکرد، نظارت فنّاورانه و اجرای عدالت خواهد بود. با توجه به عدم امکان دستکاری اطلاعات مالی دیجیتال و شفافیتی که بانکداری الکترونیک در نظام مالی ایجاد می‌کند؛ قطعاً امکان سودجویی فرصت‌طلبان و فسادهای مربوط به حوزه مالی به حداقل ممکن می‌رسد.
تهیه و تدوین: علی پیکانی
منابع:
- علی نژادی، کیانی و سرلک، احمد (۱۴۰۱)، بررسی تاثیر ابزارهای دریافت و پرداخت الکترونیکی بر کاهش هزینه‌های دولت و بانک‌ها، فصلنامـه اقتصاد مالی، دوره ۱۶، شماره ۵۹، صفحه ۲۷۹ تا ۳۰۱.
- حکیمی، ناصر (۱۳۸۹)، زیرساخت‌های جدید پرداخت و تسویه الکترونیک بستری برای افزایش اثربخشی، کارآیی و سرعت مبادلات پولی در کشور، تازه‌های اقتصاد، سال هشتم، شماره صد و بیست و هفت، صفحه ۶۸ تا ۷۷.
- ابراهیمی، مجاب، رامین(۱۳۹۸)، نقش پذیرش دیجیتال در ارتباط توسعه‌ی صنعت پرداخت و رشد اقتصادی، فصلنامه پژوهش‌های پولی-بانکی، سال دوازدهم، شماره ۴۱، صفحه ۳۷۷ تا ۴۱۲.
- Hasan, I., De Renzis, T., & Schmiedel, H. (2013). Retail payments and the real economy [Working Paper Series, No. 1572] European Central Bank.
- Cirasino, M., & Garcia, J. A. (2008). Measuring payment system development. Washington, DC: World Bank.
- Committee on Payment and Settlement Systems. (2009). Statistics on Payment and Settlement Systems in Selected Countries. BIS Publications, December, from http:// www.bis.org.